صبح صادق

· حدود پوشش از منظر قرآن

در آيه 31 سوره نور، تكاليف و دستورهايي مشخص براي تبيين بهتر كيفيت پوشش زنان آمده است:
وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَي جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَي عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَي اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.
و به زنان با ايمان بگو: «ديدگان خود را [از هر نامحرمي] فرو بندند و پاك دامني ورزند و زيورهاي خود را آشكار نگردانند, مگر آنچه كه طبعاً از آن پيداست. و بايد روسري خود را بر گردن خويش [فرو] اندازند، و زيورهايشان را جز براي شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان ]همكيش[ خود يا كنيزانشان يا خدمتكاران مرد كه از زن بي­نيازند يا كودكاني كه بر عورت­هاي زنان وقوف حاصل نكرده­اند, آشكار نكنند, و پاهاي خود را ]به گونه­اي به زمين[ نكوبند تا آنچه از زينتشان نهفته مي­دارند معلوم گردد. اي مؤمنان, همگي ]از مرد و زن[ به درگاه خدا توبه كنيد, اميد كه رستگار شويد. (نور: 31)
اين آيه حدود حجاب را بيان مي­كند و از مهم­ترين آيات در اين زمينه است. در اين آيه, دستورهاي بسياري براي مردان و زنان, در جهت حفظ حريم عفاف و حجاب بيان شده است. در ابتدا به مسئله نگاه زنان اشاره و به­وسيله خطاب نوراني «وَ قُل لِلمُؤمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبصارِهِنَّ» به زنان دستور فروكاستن نگاه داده شده است.
در ادامه آيه, دستورهايي مربوط به حدود حجاب بيان شده است:
1. دستور نخست اين است: «وَ لا يُبدِينَ زِينتَّهُن… .» اين حكم ويژه­اي براي خانم هاست. در اين فرمان, از آنان خواسته مي شود زينت هاي خود را آشكار نسازند.
2. دستور بعدي چنين است: «وَ لْيَضْرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلي جُيُوبِهِنَّ وَ…» پيداست كه پيش از نازل شدن اين آيه، روسري ها را زير گلو گره نمي زدند و گريبان و سينه هاي آنان پيدا بوده است.
3 ـ آشكار شدن زينت نزد برخي افراد مانعي ندارد كه عبارتند از: شوهران، پسران و پسران شوهر و برادران، پسران برادران، پسران خواهران, زنان, كنيزان, خدمت­كاران مرداني كه [از زن] بي نيازند و كودكاني كه بر عورت زنان وقوف حاصل نكرده اند.
4. در آخر هم به زنان تذكر داده مي شود پاهاي خود را به­گونه اي به زمين نكوبند تا زينت هاي پنهان­شان آشكار شود.
اين آيه, حدود و كيفيت پوشش را مشخص كرده و به پيامبر مأموريت داده است تكاليف ويژه زنان درباره روش رعايت حجاب را به آنان بگويد كه عبارتند از:
1. به زنان مسلمان بگو از نگاه هاي آلوده و حرام چشم فرو بندند.
2. دامن خود را نگه دارند (اين عبارت كنايه از رعايت عفاف و حياست).
3. به زنان بگو كه زينت هاي خود را جز آن مقدار كه آشكار است, نمايان نكنند.
4. به زنان مسلمان فرمان مي دهد كه «خمارهاي» خود را بر گريبان و سينه افكنند و آن را بپوشانند.
5. به­گونه اي راه نروند كه زينت پنهان­شان آشكار شود.
گفتني است خداوند پيش از آيه 31 نور, دستورهايي درباره حفظ حريم عفاف و پاكي در جامعه, به مردان مي دهد و رسالت آنها را در اين راستا تبيين مي كند:
قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَي لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ. (نور: 30)
به مردان با ايمان بگو: ديده فرو نهند و پاك دامني ورزند كه اين براي آنان پاكيزه تر است؛ زيرا خداوند به آنچه مي كند. آگاه است.
در شأن نزول اين آيه, از قول امام باقر(ع) آمده است: «در مدينه, جواني از انصار با زني روبه رو شد. زنان در آن زمان مقنعه ها را پشت گوش مي انداختند. جوان نگاهي به آن زن انداخت و رفت و او همچنان به راه خود ادامه مي داد. هنگامي كه زن از برابر وي رد شد، باز به زن نگاه مي كرد و راه خود را ادامه مي داد تا داخل كوچه اي شد و همچنان كه به پشت سر نگاه مي كرد, چيز تيزي كه در ديوار بود, صورت او را دريد.
هنگامي كه زن از جلو چشمش ناپديد شد، به خود آمد. ديد خون بر سر و صورتش جاري است. پيش خود گفت: به خدا سوگند، نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله مي روم و او را از واقعه آگاه مي­كنم. هنگامي كه نزد پيامبر آمد و حضرت, او را به اين حالت ديد, فرمود: چه حالتي است؟ جوان داستان را براي پيامبر باز گفت. آن­گاه جبرئيل بر پيامبر نازل شد و اين آيه شريفه را خواند».1

1. عبدبن علي بن جمعه العروسي الحويزي، تفسير نورالثقلين، ج 3، قم، المطبعه العلميه، ص 588؛ محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي, ج 5، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1378، ص 521، ح 5.